Fiilimsi Sözcük Nedir? Örnekler ve Nasıl Bulunur?
Türkçemizin en zengin yapı taşlarından biri olan fiilimsi konusu, hem öğrencilerin hem de dil meraklılarının sürekli karşılaştığı konular arasında yer alıyor. Günlük konuşmalarımızda farkında olmadan kullanılan bu yapılar, gerçekte dilimize büyük bir anlatım gücü kazandırmaktadır. Gelin şimdi fiilimsi tam olarak nedir ve cümle içinde nasıl tespit edilir? Anlatalım merak ettiğiniz her şeyi…
Fiilimsi Nedir? Temel Tanım ve Özellikleri
Fiilimsi ya da diğer adıyla eylemsi, fiillerden türetilen ancak fiilin tüm özelliklerini taşımayan sözcüklerdir. Bu yapılar, fiil kök veya gövdelerine özel ekler getirilerek oluşturulur ve cümle içinde isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılır. Bir başka deyişle, fiilimsiler fiile benzeyen ama tam anlamıyla fiil olmayan kelimelerdir.
Türkçede fiilimsiler üç ana gruba ayrılır: İsim-fiil (mastar), sıfat-fiil (ortaç) ve zarf-fiil (ulaç). Her bir fiilimsi türünün kendine özgü ekleri ve cümle içindeki farklı görevleri bulunmaktadır. Bu yapılar, Türkçeye zenginlik katarak gereksiz tekrarları önler ve anlatılmak istenen düşüncelerin daha kısa yoldan iletilmesini sağlar.
Fiilimsilerin Temel Özellikleri
- Fiil Değil, Fiile Benzer: Fiilimsiler fiilden türeseler de artık tam bir fiil değildir. Örneğin “koşmak” sözcüğü koşma eyleminin adıdır, ancak bir fiil gibi çekimlenmez.
- Çekim Ekleri Almazlar: Fiiller kip ve şahıs ekleri alarak çekimlenirken (koştu, koşacak, koşmuş gibi), fiilimsiler bu tür çekim eklerini alamaz. Yalnızca olumsuzluk eki olan “-ma, -me” ekini alabilirler.
- İsim, Sıfat ve Zarf Olarak Kullanılır: Aldıkları eke göre fiilimsiler cümlede farklı görevler üstlenir.
- Yan Cümle Kurarlar: Fiilimsi olan kelimeler veya fiilimsi ile oluşan kelime grupları cümlede yan cümlecik oluştururlar ve bulundukları cümleyi birleşik yapılı hale getirirler.
- Doğrudan Yüklem Olamazlar: Fiilimsiler tek başına yüklem olamaz, ancak ek fiil alarak yüklem görevinde kullanılabilirler.
Fiilimsi Türleri ve Ekleri
| Fiilimsi Türü | Ekleri | Kodlama | Görev |
|---|---|---|---|
| İsim Fiil (Mastar) | -ma, -me, -mak, -mek, -ış, -iş, -uş, -üş | Ma-YıŞ-MaK (mayışmak) | İsim görevinde, eylemin adını bildirir |
| Sıfat Fiil (Ortaç) | -an, -en, -ası, -esi, -mez, -ar, -er, -dik, -dık, -duk, -dük, -ecek, -acak, -miş, -mış, -muş, -müş | AnAsı MezAr DikEcekMiş | Sıfat görevinde, isimleri niteler |
| Zarf Fiil (Ulaç) | -ip, -ıp, -up, -üp, -arak, -erek, -madan, -meden, -ince, -ınca, -ken, -alı, -eli, -dıkça, -dikçe, -e…e, -a…a, -r…maz, -r…mez, -casına, -cesine, -maksızın, -meksizin, -dığında, -asıya, -esiye | Ken-alı asiye ince ip-arak-dıkça-maden-e…e gir-mez | Zarf görevinde, yüklemi zaman/durum bakımından niteler |
Fiilimsi Nasıl Bulunur?
- Cümledeki yüklemi bul.
- Yüklem dışında kalan fiil kökenli kelimeleri incele.
- Bu kelimelere -ma, -me olumsuzluk ekini getir. Olumsuz hâle geliyorsa fiilimsi olabilir.
- Fiilimsi ekini bul ve türünü ayırt et.
- Cümledeki görevine bak (isim, sıfat veya zarf).
Pratik Örnek: “Koşarak eve geldi.”
– Yüklem: geldi
– Şüpheli kelime: koşarak
– Olumsuzluk: koşmayarak (uygulanabiliyor, fiilimsi)
– Ek: -arak (zarf fiil eki)
– Görev: Nasıl geldi? (zarf fiil)
Fiilimsi ve Çekimli Fiil Arasındaki Fark
| Özellik | Çekimli Fiil | Fiilimsi |
|---|---|---|
| Kip eki alır mı? | Evet (geldi, gelecek) | Hayır |
| Şahıs eki alır mı? | Evet (geldim, geldin) | Hayır |
| Yüklem olabilir mi? | Evet | Hayır |
| Yan cümle kurar mı? | Hayır | Evet |
En Çok Sorulan Fiilimsi Soruları ve Taktikleri
- Önce yüklemi bul, sonra geri kalanlara -ma, -me getirmeyi dene.
- Sıfat fiilleri “nasıl?” sorusuna cevap verir.
- Kalıplaşmış isimlere (ör: “ekmek”, “sarma”) dikkat et; artık fiilimsi değildir.
- Kodlamalar ile kolayca ekleri ayırt et: Ma-YıŞ-MaK, AnAsı MezAr DikEcekMiş, Ken-alı asiye ip-arak.
Fiilimsilerin Dilimize Katkısı
- Anlatımı güçlendirir.
- Cümleleri birleştirir, gereksiz tekrarları önler.
- Zengin bir kelime hazinesi oluşturur.
Fiilimsi Örnekleri Tane Tane
İsim Fiil:
Sabahları koşmak bana iyi geliyor.
Onun gülüşü etrafı aydınlatıyor.
Sıfat Fiil:
Yürüyen merdiven bozulmuş.
Kırık elini sarmış.
Zarf Fiil:
Koşarak yanıma geldi.
Konuşmadan dışarı çıktı.
Sonuç:
Fiilimsi konusu, Türkçede anlatımın vazgeçilmezlerinden biridir. En çok aranan dil bilgisi konuları arasında fiilimsiler soruları ve örnekleri yer alır. Temel tanım, bulma yöntemi, fiilimsi ekleri ve farkları öğrenildiğinde sınav sorularına ve günlük dil kullanımına hazır olursunuz. SEO uyumlu ve doğal bir metinle, WordPress için sadece kopyalayıp yapıştırmanız yeterlidir!